Rozprawa o dobrowolnej niewoli

Wykonawcy:

David Moss – narrator (A. Schönberg Ode to Napoleon Buonaparte op. 41)
Wiesław Cichy – aktor, reżyser (M. Kagel Der Tribun)

Quartetto di Cremona:
Cristiano Gualco – skrzypce
Paolo Andreoli  – skrzypce
Simone Gramaglia – altówka
Giovanni Scaglione – wiolonczela

Andrea Lucchesini – fortepian
Zespół instrumentalny:
Jan Krzeszowiec – flet
Maciej Dobosz – klarnet
Alicja Kieruzalska – fagot
Władysław Kosendiak – saksofon
Piotr Bugaj – trąbka
Piotr Kosiński – tuba
Miłosz Rutkowski, Bartłomiej Dudek – instrumenty perkusyjne

Małgorzata Matera – scenografia, kostiumy

Program:
Anton Webern Sześć bagatel op. 9
Mauricio Kagel Der Tribun
***
Claude Debussy Kwartet smyczkowy g-moll op. 10
Arnold Schönberg Ode to Napoleon Buonaparte op. 41

Czas trwania koncertu: [120']

Dziękujemy Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu za zgodę na wykorzystanie podczas koncertu Ody do Napoleona Bonapartego George’a Byrona w przekładzie Juliusza Żuławskiego.

Program koncertu został zbudowany wokół kontrastu między osobą władcy despoty a postaciami kompozytorów pragnących wolności artystycznych poszukiwań, na które nie ma miejsca w dyktaturze. W wykonaniu włoskich muzyków usłyszymy utwory przedstawicieli drugiej szkoły wiedeńskiej, Antona Weberna i Arnolda Schönberga, impresjonistyczny kwartet Claude’a Debussy’ego oraz bardzo oryginalne dzieło Der Tribun Mauricia Kagela.

Trzy dni po koncercie przypada dziesiąta rocznica śmierci Kagela, dwudziestowiecznego kompozytora, twórcy teatru instrumentalnego, a także formy Hörspiel. Do tego ostatniego gatunku należy Der Tribun – utwór, w którym fikcyjny dyktator nieokreślonego państwa ćwiczy przemowę przy akompaniamencie instrumentów. Kilkukrotnie przerywa tyradę i zaczyna od nowa. Mimo że porusza wiele wątków, nie przekazuje żadnej treści – w przypadkowy sposób zestawia frazesy i figury retoryczne typowe dla przemówień polityków, wielokrotnie sam sobie przeczy. Istotna jest efektowność przemówienia: tyran wzbudza podziw, entuzjazm i nadzieję, sprawia, że ludzie się z nim solidaryzują. Fikcyjny satrapa mógłby być każdym autokratą znanym z kart historii lub współcześnie panującym. Dzieło ma groteskową wymowę, ukazuje obłęd despoty – mamy wrażenie, że nie tylko jego lud potrzebuje wyzwolenia, lecz także on sam potrzebuje uwolnienia od obsesyjnej żądzy władzy.

Przywołana zostanie również autentyczna postać władcy absolutnego: Napoleona Bonapartego, który sprzeniewierzył się głoszonym z początku ideom wolnościowym. Angielski poeta George Byron na wieść o abdykacji cesarza i zesłaniu go na Elbę napisał Odę do Napoleona, w której bezlitośnie krytykuje władcę. Do tekstu ody muzykę skomponował Schönberg w 1942 roku, po napaści Japonii na USA, jego nową ojczyznę. Wykorzystał melodię Marsylianki i tzw. motyw losu pukającego do drzwi z V Symfonii Ludwiga van Beethovena. Partia wokalna, określana jako Sprechgesang, jest rodzajem melodycznej mowy – śpiewak ma recytować tak realistycznie, jakby nie było wcale muzyki. Kompozytor zastosował w utworze technikę dodekafoniczną, z tym że muzyka jest podporządkowana ekspresji tekstu.

Zarówno twórczość Schönberga, jak i Weberna, jako nowoczesna i niełatwa, została uznana przez faszystów za sztukę zdegenerowaną i była zakazana w ich ojczyźnie. Tymczasem obaj kompozytorzy mieli ogromy wpływ na rozwój muzyki i zainspirowali powojenną awangardę. Podczas koncertu usłyszymy Sześć bagatel Weberna, dzieło na kwartet smyczkowy, który autor uważał za najwspanialszy sposób muzykowania. Zabrzmi także utwór innego artysty tworzącego przełomowe dzieła, Debussy’ego – pierwszego kompozytora, który wyłamał się z królującej w jego czasach estetyki romantyzmu. W roku setnej rocznicy śmierci Debussy’ego usłyszymy jego Kwartet smyczkowy g-moll, utwór o klasycznej formie, ale z nowatorskim zastosowaniem efektów tonalnych, różnorodnych muzycznych faktur, egzotycznych skali, zmian tonacji i rytmu.

Tytuł nadany koncertowi przez Giovanniego Antoniniego to tytuł rozprawy Étienne’a de La Boétie’ego, pisarza i filozofa, który już w XVI wieku zauważył paradoks rządów absolutnych: to ludzie sami oddają władzę tyranowi, który następnie ich ciemięży. Tworzenie, poszukiwanie zawsze czyni człowieka wolnym – dlatego nowatorskiej sztuki nie tolerują systemy totalitarne. Po latach widzimy jednak, że to dyktatorzy przeminęli, a sztuka przetrwała.Program koncertu został zbudowany wokół kontrastu między osobą władcy despoty a postaciami kompozytorów pragnących wolności artystycznych poszukiwań, na które nie ma miejsca w dyktaturze. W wykonaniu włoskich muzyków usłyszymy utwory przedstawicieli drugiej szkoły wiedeńskiej, Antona Weberna i Arnolda Schönberga, impresjonistyczny kwartet Claude’a Debussy’ego oraz bardzo oryginalne dzieło Der Tribun Mauricia Kagela.

Trzy dni po koncercie przypada dziesiąta rocznica śmierci Kagela, dwudziestowiecznego kompozytora, twórcy teatru instrumentalnego, a także formy Hörspiel. Do tego ostatniego gatunku należy Der Tribun – utwór, w którym fikcyjny dyktator nieokreślonego państwa ćwiczy przemowę przy akompaniamencie instrumentów. Kilkukrotnie przerywa tyradę i zaczyna od nowa. Mimo że porusza wiele wątków, nie przekazuje żadnej treści – w przypadkowy sposób zestawia frazesy i figury retoryczne typowe dla przemówień polityków, wielokrotnie sam sobie przeczy. Istotna jest efektowność przemówienia: tyran wzbudza podziw, entuzjazm i nadzieję, sprawia, że ludzie się z nim solidaryzują. Fikcyjny satrapa mógłby być każdym autokratą znanym z kart historii lub współcześnie panującym. Dzieło ma groteskową wymowę, ukazuje obłęd despoty – mamy wrażenie, że nie tylko jego lud potrzebuje wyzwolenia, lecz także on sam potrzebuje uwolnienia od obsesyjnej żądzy władzy.

Przywołana zostanie również autentyczna postać władcy absolutnego: Napoleona Bonapartego, który sprzeniewierzył się głoszonym z początku ideom wolnościowym. Angielski poeta George Byron na wieść o abdykacji cesarza i zesłaniu go na Elbę napisał Odę do Napoleona, w której bezlitośnie krytykuje władcę. Do tekstu ody muzykę skomponował Schönberg w 1942 roku, po napaści Japonii na USA, jego nową ojczyznę. Wykorzystał melodię Marsylianki i tzw. motyw losu pukającego do drzwi z V Symfonii Ludwiga van Beethovena. Partia wokalna, określana jako Sprechgesang, jest rodzajem melodycznej mowy – śpiewak ma recytować tak realistycznie, jakby nie było wcale muzyki. Kompozytor zastosował w utworze technikę dodekafoniczną, z tym że muzyka jest podporządkowana ekspresji tekstu.

Zarówno twórczość Schönberga, jak i Weberna, jako nowoczesna i niełatwa, została uznana przez faszystów za sztukę zdegenerowaną i była zakazana w ich ojczyźnie. Tymczasem obaj kompozytorzy mieli ogromy wpływ na rozwój muzyki i zainspirowali powojenną awangardę. Podczas koncertu usłyszymy Sześć bagatel Weberna, dzieło na kwartet smyczkowy, który autor uważał za najwspanialszy sposób muzykowania. Zabrzmi także utwór innego artysty tworzącego przełomowe dzieła, Debussy’ego – pierwszego kompozytora, który wyłamał się z królującej w jego czasach estetyki romantyzmu. W roku setnej rocznicy śmierci Debussy’ego usłyszymy jego Kwartet smyczkowy g-moll, utwór o klasycznej formie, ale z nowatorskim zastosowaniem efektów tonalnych, różnorodnych muzycznych faktur, egzotycznych skali, zmian tonacji i rytmu.

Tytuł nadany koncertowi przez Giovanniego Antoniniego to tytuł rozprawy Étienne’a de La Boétie’ego, pisarza i filozofa, który już w XVI wieku zauważył paradoks rządów absolutnych: to ludzie sami oddają władzę tyranowi, który następnie ich ciemięży. Tworzenie, poszukiwanie zawsze czyni człowieka wolnym – dlatego nowatorskiej sztuki nie tolerują systemy totalitarne. Po latach widzimy jednak, że to dyktatorzy przeminęli, a sztuka przetrwała.