Ludowe zwyczaje wielkanocne

Polskie zwyczaje świąteczne kształtowały się przez lata. Na ich oryginalność złożyła się synteza prastarego obrządku chrześcijańskiego i zwyczajów pogańskich, pochodzących jeszcze z okresu państewek plemiennych.

Wbrew obiegowym opiniom, chrystianizacja Polski przebiegała bardzo powoli, co spowodowało, że recepcja obrzędowości religijnej napotkała na poważne trudności. Najwolniejsze tempo zmian miało miejsce szczególnie wśród ludność wiejskiej, przyzwyczajonej do pogańskich kultów i obyczajów. Podobnie rzecz się miała ze Świętami Wielkiej Nocy.

Dzięki tej syntezie polska wieś "wypracowała" oryginalny model obrządku Święta Zmartwychwstania Pańskiego. Wynikało to m.in. z nałożenia się kalendarza obchodów Wielkanocy na stare pogańskie kulty związane ze zmianą pory roku. Ludność chłopska, żyjąca wyłącznie z owoców pracy na roli, bardzo trwożyła się natury. Próbując zapobiec ewentualnym klęskom żywiołowym i w nadziei na pomyślną aurę, zapewniającą wystarczający plon do wyżywienia, chłopi czynili rozmaite czary i gusła. Władze kościelne, początkowo z niechęcią patrzące na takie praktyki, ostatecznie doprowadziły do utożsamienia ich z obrzędowością religijną.

Doprowadzono do sytuacji, w której do rangi magicznych amuletów urosły chrześcijańskie symbole wiary. Z czasem uwierzono, że największą moc oddziaływania na siły natury mają elementy które zostały poświęcone. W okresie wielkanocnym jednym z takich przedmiotów była palma wielkanocna. Chłopi wierzyli, że poświęcona palma wetknięta na rogu pola uprawnego chroniła je przed suszą, szkodnikami czy gradobiciem. Gałązkami palmowymi próbowano także ujarzmić burzę - ustawienie ich w oknie domostwa chroniły dobytek oraz mieszkańców. Magiczne właściwości miały też „kotki” z bazi, które połknięte, miały chronić przed chorobami gardła, krtani oraz przeciwdziałały gruźlicy.

Podobnie w symbolikę świąteczną wpisał się prastary zwyczaj zdobienia jajek. Pisanki znano już pięć tysięcy lat temu, ale ich symbolika miała dwojakie znaczenie.

Pierwotnie były one przedmiotem magicznym, służącym do obrony domostwa przed złymi duchami. Później bardziej powszechny stał się jednak pogląd, że jajko to symbol odradzającego się życia i wielkich możliwości rozrodczych. Na tej płaszczyźnie wypracowano wspólną interpretację pomiędzy pogańskim kultem a chrześcijańską obrzędowością. Jajko, jako symbol odradzającego się życia, stało się także symbolem zmartwychwstania Chrystusa. To przemieszanie znaczenia symbolu wyraźnie zauważamy w obyczajowości ludowej. Z jednej strony jaja otaczano nabożnym kultem, z drugiej zaś, nadal służyły frywolnym zabawom, bądź pełniły funkcję „ówczesnej walentynki”. Zakochani młodzieńcy obdarowywali wybranki swego serca pisankami, co przy symbolu rozrodczości i nowego życia, było oczywistą aluzją.

Z zabaw z użyciem pisanek, młodzież wiejska preferowała „tłuczenie jaj”. Posiadacz pisanki o najtwardszej skorupce, oprócz nagrody pod postacią rozbitych jaj przeciwników, na najbliższy rok zostawał otaczany nimbem sławy i podziwu.

[swieta.onet.pl]