Nakręcana pomarańcza

Anthony Burgess
NAKRĘCANA POMARAŃCZA
(A Clockwork Orange)

Wersja A
Przekład: Robert Stiller

Adaptacja, reżyseria, sample i skrecze mentalne: Jan Klata
Scenografia i reżyseria świateł: Justyna Łagowska

Kostiumy: Mirek Kaczmarek
Ruch czyli choreografia: Maćko Prusak

Obsada: Łucja Burzyńska, Irena Dudzińska, Ewelina Paszke-Lowitzsch, Irena Rybicka, Krzysztof Boczkowski, Bogusław Kierc, Krzysztof Kuliński, Zdzisław Kuźniar, Eryk Lubos, Piotr Łukaszczyk, Tomasz Orpiński (gościnnie), Andrzej Szubski (gościnnie), Andrzej Wilk (gościnnie) oraz zespół Wrocławskiego Teatru Pantomimy w składzie: Lucyna Piwowarska-Dmytrów, Paulina Jóźwin, Magdalena Kielar, Anna Nabiałkowska, Katarzyna Sobiszewska, Artur Borkowski, Damian Dudkiewicz, Jonathan Loe Silén, Łukasz Jurkowski, Jerzy Kozłowski, Tomasz Pietrzykowski, Maćko Prusak, Krzysztof Roszko, Mariusz Sikorski, Aleksander Sobiszewski, Zbigniew Szymczyk;

Premiera: 23 kwietnia 2005r. Duża Scena

Czas trwania: 120 min (bez przerwy)

Nakręcana pomarańcza Anthony'ego Burgessa (1917-1993), najsłynniejsza powieść brytyjskiego pisarza, „tak samo genialna i mądra, jak sensacyjna i prowokująca" (R. Stiller), ukazała się w 1962 r., budząc skrajne reakcje czytelników i krytyki. Książka stała się też kanwą kultowego filmu Stanleya Kubricka Mechaniczna pomarańcza (1971 r.).

Burgess stworzył świat napiętnowany duchową śmiercią. W nieokreślonej przyszłości i nienazwanym mieście grasują młodociane bandy. Dla Alexa, nastoletniego bohatera powieści, i jego kompanów sensem życia są kradzieże, pobicia, gwałty, rozboje i morderstwa. Ta wręcz karykaturalna przemoc spotyka się z obojętnością społeczeństwa i stróżów prawa.

I właśnie „(...) nie opisy terroru i sadystycznych ekscesów stanowią istotę jego [Burgessa] fikcji, lecz to, co się w nich uzewnętrznia: korzenie etyki osobistej i społecznej, warunkującej ten chorobliwy system wartości, zachowań i współzależności." (R. Stiller).

Anthony Burgess we wstępie do kolejnego wydania swojej powieści w 1986 r. napisał: „(...) istota ludzka z definicji obdarzona jest wolną wolą. Można się nią posługiwać, żeby wybierać pomiędzy dobrem a złem. Jeśli człowiek zdolny jest tylko do wykonywania dobra lub tylko do wykonywania zła, jest nakręconą pomarańczą; to znaczy wygląda jak organizm, zachwycający barwą i sokiem, ale w rzeczywistości jest tylko mechaniczną zabawką, której sprężyny nakręca Bóg albo Diabeł, albo (coraz bardziej zastępujące ich obu) Wszechmogące Państwo. Tak samo nieludzkie jest być totalnie dobrym, jak i totalnie złym. Najważniejszy jest wybór moralny. Zło musi istnieć obok dobra, ażeby ten wybór moralny mógł funkcjonować. Podtrzymywanie życia odbywa się na zgrzytliwej opozycji bytów moralnych. Tego właśnie dotyczą wszystkie wiadomości w telewizji. Niestety, jest w nas wszystkich tak wiele grzechu pierworodnego, że zło postrzegamy jako dość atrakcyjne. Łatwiej i efektowniej się pustoszy niż tworzy. Lubimy robić w portki od wizji kosmicznego zniszczenia. (...) Niestety, moja satyryczna książka okazała się dla wielu atrakcyjna, ponieważ zionęła, jak skrzynia cuchnących jajek, miazmatami grzechu pierworodnego. (...)"

Kiedy skóra nam cierpnie przy wyczynach młodocianych zwyrodnialców z Nakręcanej pomarańczy, zadajemy sobie pytania: Czy to jest realne? Czy zło może być aż tak pełne? Co czuje istota o tak zdegenerowanym sumieniu? I czy można ją nakłonić do czynienia dobra? Powieść zbliżyła się bardzo do naszej rzeczywistości, ale nasza rzeczywistość zbliżyła się także do treści książki i to bardziej niż byśmy wszyscy chcieli...

Jan Klata (ur. 1973) reżyser i dramaturg. Studiował na Wydziale Reżyserii Dramatu krakowskiej PWST. Swój tekst Uśmiech grejpfruta (zamierzony błąd w tytule) zrealizował w 2002 r. w Teatrze Polskim we Wrocławiu. Jego dyplomowym przedstawieniem był Rewizor Gogola, rewelacja sezonu wystawiona w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu (2002 r.) i z wielkim powodzeniem zaprezentowana na Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym Dialog - Wrocław 2003 (spektakl będzie przeniesiony do Teatru TV). W 2004 r. zrealizował we Wrocławskim Teatrze Współczesnym polską prapremierę Lochów Watykanu Gide'a (nagroda dla reżysera za „próbę wprowadzenia osobnego języka teatralnego" na 3. Festiwalu Prapremier w Bydgoszczy), Hamleta Szekspira z zespołem Teatru Wybrzeże, granego w Stoczni Gdańskiej oraz ...córkę Fizdejki wg Witkacego w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu. Laureat Paszportu „Polityki" za rok 2005 w dziedzinie teatru za nowatorskie i odważne odczytywanie klasyki, za pasję i upór, z jakim diagnozuje stan polskiej rzeczywistości i bada siłę narodowych mitów, jak czytamy w uzasadnieniu.

Mirek Kaczmarek - ur. 1970. Scenograf, absolwent Wydziału Komunikacji Wizualnej ASP w Poznaniu (dyplom w 1998 r.). Autor scenografii do: „Pocałuj mnie, okłamuj też" (2002, Teatr Wielki w Poznaniu) - spektakl baletowy, choreografia P. Mikołajczyk, „Odejście Głodomora" Różewicza (2002, Wrocławski Teatr Współczesny), „Piaskownica" Walczaka (2003, Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu) i „Płatonow i inni" wg Czechowa (2003, Teatr Polski w Poznaniu) w reż. P. Kruszczyńskiego oraz „Lochów Watykanu" Gide'a (2004, Wrocławski Teatr Współczesny), „...córka Fizdejki" wg Witkacego (Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu) i „Nakręcanej pomarańczy" (2005, Wrocławski Teatr Współczesny) Burgessa w reż. J. Klaty.