Opis
Tekst: Heiner Müller
Przekład: Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera
Reżyseria, adaptacja, instalacja, światła: Theodoros Terzopoulos
Asystent: Antonios Myriagkos
Aktorzy: Jolanta Góralczyk, Przemysław Wasilkowski, Przemysław Błaszczak, Marcin Misiura, Mateusz Smaczny, Bartosz Bielenia
Instalacja fotograficzna: Johanna Weber
Muzyka: Panagiotis Velianitis
Realizator światła: Kamil Piwko
Realizator dźwięku: Paweł Nowak
Budowa scenografii: Andrzej Walada, Krzysztof Nawój
Kierownik techniczny: Piotr Jacyk
Spektakl realizowany w ramach programu „Masters in Residence”
Po raz pierwszy wystawiłem Mauzera z okazji osiemdziesiątych urodzin Heinera Müllera. Było to w Atenach w 2009 roku. Mauzer to sztuka ze wszech miar polityczna, uważa się ją powszechnie za kluczowe dzieło Müllera, zajmuje także istotne miejsce na mapie współczesnego dramatu światowego. Biorąc za punkt wyjścia historyczny kontekst wojny domowej między bolszewikami a zwolennikami władzy cara, Müller snuje tu rozważania na temat etyki rewolucji, dogmatyzmu ideologii, upadku znaczenia życia ludzkiego i porażki komunizmu. Postacie sceniczne dostają się w tryby machiny produkującej katów i stanąć muszą twarzą w twarz z przemocą, która prędzej czy później okazuje się owocem każdej rewolucji. To właśnie tytułowy mauzer jest bronią, którą tak buntownicy, jak zwycięzcy wykonują egzekucje swoich wrogów. Zarazem symbolizuje on koniec zbrodni, śmierć i machinę wojenną. Idąc w ślad za Müllerem, chcieliśmy w naszym przedstawieniu pokazać moment utraty przyjętej miary, który może zrodzić zarówno bohaterów, jak zbrodniarzy.
Tekst Müllera w dzisiejszej epoce upadku wszelkich wartości etycznych i powszechnej komercjalizacji może ujawnić swoje zbawcze działanie, jeśli tylko dotrze się do jego samego sedna. Wymaga to dogłębnej analizy i ciężkiej pracy na próbach, wielu pomysłów i inspiracji, bowiem Mauzer to coś więcej niż tylko dramat polityczny o radzieckiej wojnie ojczyźnianej. Owszem, w jego centrum znajduje się rewolucja październikowa i wywołana przez nią wojna domowa, ale obejmuje on także wszystkie wojny domowe, nawet tę między instynktem i racjonalnością, obrazującą elementarny konflikt między Apollem a Dionizosem.
Na poziomie ontologicznym Mauzer sięga w głąb natury ludzkiej i zasadniczo stawia te same pytania, co tragedia grecka: czym jest istota ludzka? Jaki sens ma istnienie? Czym jest człowiek, ten obcy, który w pewnych okolicznościach – w czasie wojny albo powstania – okazuje się zdolny do zabójstwa i mordu. Staje się bezdusznym rzeźnikiem. Tak postawione pytania sprawiają, że tekst Müllera zajmuje się także istotą natury ludzkiej.
Wchodząc na scenę, widzę na ścianie zdjęcie Antonina Artauda, obraz męczennika i proroka. Patrząc mu w oczy, czuję jego żałobę po utraconej utopii i to budzi we mnie kilka istotnych myśli. Brzemię spuścizny po Jerzym Grotowskim… „Teatr ubogi” i „aktor święty”, twórczość jako akt przemocy i pokuty, przekraczanie praw teatru i zbawienie. Aforyzmy, idee i marzenia praktyka, który pozostawił niezatarty ślad na teatrze XX wieku. Musimy iść w jego ślady, podjąć jego rozważania i następnie je przekroczyć. Może gdzieś tam, po drodze, odnajdziemy przyszłość teatru…
Mauzer Heinera Müllera w Polsce… W tym tekście doszła do głosu udręka całego kraju. Jak mogę zignorować Historię i Pamięć, nadal świeżą ranę i nieukojony ludzki ból? „Wojna to początek wszystkiego” – powiedział Heraklit. Doświadczenie wojny pozostawia głębokie znamię w duszy, rodzi lament i żałobę po utracie towarzysza, brata czy siebie samego. „Czym jest istota ludzka?” – echo tego pytanie nieubłaganie rozbrzmiewa w całej Historii. Szaleństwo wojny, śmierć i następująca po niej cisza stawiają wciąż na nowo to samo pytanie: „Czym jest istota ludzka?”. Pamięć nie może zamilknąć. Poczucie klęski triumfuje nad „prawami historii”, stawiając nas dosłownie oko w oko z człowieczeństwem i wszystkimi aspektami naszej śmiertelności. Jakże inaczej można opisać rewolucję niż jako przemożne odczucie śmiertelności, które pozwala naszym snom przekroczyć granicę bólu i żałoby, zmuszając nas do nowego spojrzenia na ludzi? Otwórzmy umysły, niech świeże powietrze dotrze w najgłębsze zakamarki współczesnych systemów totalitarnych. Wtedy będziemy mogli znów oddychać pełną piersią i otworzyć się na innych.
